Dossier: Klimaatadaptatie – Vluchten kan niet meer

De orkaan Katrina veroorzaakte in de Verenigde Staten in 2005 ongeveer evenveel slachtoffers als de watersnoodramp in Nederland in 1953. Een jaar later verschenen het ‘Stern rapport’ en de film ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore. In datzelfde jaar stelde de motie-Lemstra in de Eerste Kamer dat de grote rijksnota’s zoals de Nota Ruimte en de Agenda Vitaal Platteland te weinig rekening hielden met lange termijn ontwikkelingen, waaronder klimaatverandering. Het was nog voor de financiële crisis en er stonden grote investeringen in de ruimtelijke inrichting van Nederland op stapel. De gevolgen van klimaatverandering stonden de meesten van ons nog niet scherp op het netvlies, maar de signalen werden inmiddels wel steeds duidelijker. Kon zoiets als in Louisiana (en Mississippi en Alabama) ook in Nederland gebeuren, ondanks onze deltawerken? Hielden we bij onze investeringen zoals langs de kust en de rivieren wel voldoende rekening met de mogelijke gevolgen van klimaatverandering? 

Vorige maand (20 maart 2023) bracht het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) een samenvatting uit van de rapporten die de laatste jaren zijn uitgebracht, het zogenaamde syntheserapport. Geen nieuwe bevindingen dus, maar wel een hoogstnodige herhaling van de alarmerende boodschappen die de wetenschap eerder heeft afgegeven, maar die door de politiek niet zijn opgepakt.

Van 22 tot 24 maart vond in New York de grote VN Water Conferentie plaats. Het was voor het eerst in 46 jaar dat zo breed over de problemen met water werd gesproken op wereld niveau en in VN kader. De voorbereiding kwam voor een groot deel van Nederland, met Henk Ovink als watergezant

Ik denk dat het bij uitstek een wetenschappelijke houding is om begrip te hebben voor de ongelooflijke dilemma’s waar de besluitvorming mee te kampen heeft. Als emissiereductie eenvoudig was zou het niet zo moeilijk zijn. Ook zonder kwade wil of opzettelijke obstructie zijn er nog veel obstakels te overwinnen.

De nieuwe EU Klimaatadaptatie Strategie en de Europese Klimaatwet bieden de basis voor de ambitie en samenhang voor klimaatadaptatie. De wet verplicht de EU en haar lidstaten om stelselmatig het adaptieve vermogen te laten toenemen, veerkracht te versterken en kwetsbaarheid voor klimaatverandering te verminderen. De EU-instituties en de lidstaten dienen te zorgen voor coherentie in het adaptatiebeleid, elkaar wederzijds te ondersteunen en adaptatie te mainstreamen in alle beleidsvelden. De Commissie dient voor 30 september 2023 (en elke vijf jaar daarna) te rapporteren of de voorgenomen maatregelen in lijn zijn met de gevraagde vooruitgang. Met de nieuwe EU Klimaatadaptatie-strategie heeft de Commissie aangegeven langs welke weg en met welke oplossingen zij deze vooruitgang werkelijkheid wil laten worden.

Bij alle discussies over klimaatverandering is het een heel goed idee om klimaatadaptatie, het voorkomen van en de aanpassing aan klimaatverandering, van verschillende kanten te belichten in dit VN Forum dossier. Bij de discussies over klimaatverandering, internationaal en nationaal, heb ook ik me tijdens mijn ministerschap en daarna primair ingezet om de reductie van de uitstoot van broeikasgassen, dus mitigatie, op de kaart te zetten. In de eerste internationale klimaatconferentie op ministersniveau in november 1989 in Noordwijk was het ons bijna gelukt afspraken te maken over die reductie.

Marginale ingrepen zoals restricties op watergebruik helpen niet waar het systeem als geheel niet is voorbereid op een wereld met ingrijpende milieu  veranderingen, zoals de klimaatcrisis. Lange tijd hebben regeringen de ogen gesloten voor het falen van marktmechanismen bij het omgaan met publieke belangen. Tot een integrale missie, publiek met privaat, met oog voor de grote uitdagingen in uitvoering en financiering is het zelden gekomen. 

De meeste aandacht bij klimaatverandering gaat doorgaans uit naar het terugdringen van de emissie van broeikasgassen: mitigatie. Het Klimaatverdrag biedt echter ook de basis voor het omgaan met de gevolgen: adaptatie. Daar ging een traject aan vooraf.

Zo werd al vanaf eind jaren 80 van de vorige eeuw, volgend op frequente perioden van hoogwater in het Rivierengebied, baanbrekend gedacht en gewerkt aan ruimte voor de grote rivieren (zie tekstblok onderaan). Toen er zelfs 250.000 inwoners uit het Rivierengebied moesten worden geëvacueerd (31 januari 1995) groeide het bewustzijn dat er meer aan de hand was: de noodzaak tot aanpassing aan de reeds optredende klimaatverandering werd ook in Nederland steeds breder erkend.