Auteur: Annick Boersma
Hoofdredacteur: Dominique Ankoné & Bart Brouwers
Youth dossier: Raising the voice of the next generation. From daily experience to global politics
Wij zitten eigenlijk met z’n allen op een speedboot. De succesvolle blitse jongeren staan voorop, maar achteraan vallen mensen van de boot. Doordat de boot zo snel gaat, hebben ze voorop niet door dat dit gebeurt. Achter de speedboot vaart een reddingsbootje om de mensen weer uit het water te halen en te “redden”. En dat terwijl de echte oplossing zachter varen is. Dit beeld geldt ook voor mijn verhaal. Ik wil het hebben over de jongeren die overboord vallen in het voortgezet onderwijs door het ervaren van ongezonde stress en prestatiedruk.
Als je naar de middelbare school gaat, komt er ineens een hele nieuwe wereld op je af; agenda bijhouden, huiswerk maken, cijfers halen, onbekende begrippen, nieuwe vakken noem maar op. Voor een jongere die ook nog eens net aan het puberen is gegaan, kan dit enorm veel zijn en dan ook stress opleveren. Uit een onderzoek van Doornwaard et al. (2021) komt naar voren dat één op de drie jongeren op het voortgezet onderwijs veel druk door schoolwerk ervaart – dit komt neer op zo’n 312.000 leerlingen in Nederland. Toen ik zelf naar de middelbare school ging zat ik eerst in een schakelklas (een samenstelling van havo en vwo), in de tweede klas beslis je dan welke richting je gaat doen. Omdat mijn cito score ernaar was, werd er vanuit huis wel verwacht dat ik vwo ging doen. Mijzelf maakte het eigenlijk niet uit. Toch voelde ik de druk om te presteren en goede cijfers te halen om naar het vwo te gaan.
Ongezonde stress en prestatiedruk zijn groeiende problemen in het Nederlandse schoolsysteem. Trendgegevens laten zien dat het aantal leerlingen dat in het voortgezet onderwijsveel druk ervaart tussen 2013 en 2017 van 28% naar ruim 35% is gestegen. Maar wat betekenen de begrippen prestatiedruk en ongezonde stress nou eigenlijk? Voor prestatiedruk hanteer ik de definitie als de druk die wordt ervaren om te voldoen aan bepaalde verwachtingen. Bij ongezonde stress spreek ik over de eisen die aan een individu gesteld worden en de verwachting van dat individu om hieraan te kunnen voldoen. Als de balans tussen stress en herstel niet aanwezig is, betekent dit dat er sprake is van ongezonde stress. Bij schoolstress wordt er gekeken naar de druk en stress die jongeren ervaren door schoolwerk.
Hoe komt het nou dat leerlingen op het voortgezet onderwijs ongezonde stress en druk ervaren? Naast de vele toetsweken, examens en al het huiswerk dat de jongeren opgelegd krijgen vanuit school, zijn er ook nog andere oorzaken. Er is niet alleen druk om op school te presteren, maar ook om een goed sociaal leven te hebben, succesvol te zijn en te weten wat je later wilt. Ik heb dit zelf ook ervaren, na mijn middelbareschooltijd had ik geen idee welke kant ik op wilde terwijl het leek alsof vriendinnen om mij heen dit al precies wisten. Hierdoor voelde ik ook druk om iets te kiezen, in plaats van uit zoeken wat ik nou echt leuk vind. Ik vraag mij dan ook sterk af of jongeren dit voor zichzelf opleggen of dat zij onder druk worden gezet door verwachtingen van buiten.
Ongezonde schoolstress blijft niet altijd zonder gevolgen. Jongeren geven aan dat zij last hebben van hoofdpijn, buikpijn of slapeloosheid. Ook een onrustig gevoel en eigenlijk nooit echt kunnen ontspannen zijn vaak voorkomende gevolgen. Als de ongezonde stress te lang aanhoudt kan dit zelfs resulteren in een burn-out of mogelijk schooluitval. Toch kan ik mij voorstellen dat je als jongere niet meteen aan de bel trekt als je hoofdpijn of buikpijn ervaart. In ieder geval niet voor ongezonde stress. Zo kan dit weer als gevolg hebben dat iemand te lang blijft lopen met de klachten en dus “van de boot valt”.
Terugdenkend aan de metafoor van Dirk De Wachter denk ik bij mezelf, waarom laten we de speedboot van het voortgezet onderwijs niet iets zachter varen? Hierbij denk ik aan meer aandacht voor de jongeren en minder voor de resultaten. Geef die jongeren de tijd en ruimte om zichzelf en de wereld te ontdekken. Naar mijn mening mogen er ook meer vakken komen over psycho-educatie. Als jongeren beter snappen wat er met hen gebeurt als zij last hebben van schoolstress of prestatiedruk, herkennen ze het wellicht ook sneller. Dit heeft weer als gevolg dat ze eerder aan de bel kunnen en durven trekken, door er over te praten halen we het stigma er vanaf. Dus durf er met de jongeren over in gesprek te gaan en ga iets zachter varen.
Annick Boersma, is 23 jaar en heeft net haar studie Social Work afgerond. Hiervoor heeft zij haar scriptie geschreven over hoe de samenwerking tussen jongeren, ouders en professionals geoptimaliseerd kan worden wanneer er bij een jongere sprake is van schoolstress, prestatiedruk, schoolverzuim of schooluitval. Na haar afstuderen is ze gaan werken binnen de Jeugd GGD.