Auteur: Kees Matthijssen
Dossier: 75 jaar mensenrechten-verklaring en VN-Vredeshandhaving: Een verkenning van de toekomst
Editor: VN Forum/Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties
Afgelopen jaar markeerde het 75-jarig bestaan van zowel de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens als van VN-vredesmissies. Hoewel we kunnen spreken van een mijlpaal voor beiden, is de realiteit in de wereld waarin we leven enorm turbulent en staan zowel vredesmissies als mensenrechten onder druk. Dat heeft geleid tot discussies over de toekomst van peacekeeping.
Het was de Secretaris-Generaal (SG)van de VN, António Guterres zelf die medio vorig jaar ‘A New Agenda for Peace’ presenteerde waarmee hij beoogt om de huidige principes van vredeshandhaving tegen het licht te houden en te kijken naar de toekomst ervan. Dat dit een lastig vraagstuk is in de hedendaagse wereld is duidelijk en het is dan ook goed dat de SG zelf een brede oproep heeft gedaan een bijdrage te leveren aan de discussie. Alle denkkracht is welkom. Ik ben blij dat de Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties (NVVN) de handschoen heeft opgepakt en dat ik daar samen met anderen een bijdrage aan mag leveren.
Mijn laatste functie als Force Commander MINUSMA in Mali heeft me veel geleerd over de staat van peacekeeping, maar ook op gebied van de bevordering van mensenrechten. Helaas is de missie op verzoek van de Malinese regering beëindigd, maar MINUSMA was wellicht de meest complexe missie voor de VN in de geschiedenis van 75 jaar peacekeeping.
MINUSMA is opgericht in 2013 op verzoek van Mali zelf met het primaire doel om het vredesproces te faciliteren en het vredesakkoord te implementeren. Maar de missie is in de loop der tijd geconfronteerd met enorme uitdagingen die gemaakt hebben dat het nagenoeg onmogelijk werd om het goed te doen. In de loop der jaren heeft het oprukkende jihadisme gezorgd voor een enorme verslechtering van de veiligheidssituatie. Dit uitte zich in 2018-2019 vooral in het centrale deel van Mali en om die reden is dit deel als tweede prioriteit toegevoegd aan het mandaat. De Veiligheidsraad heeft echter geen extra middelen ter beschikking gesteld, waardoor de missie intern keuzes heeft moeten maken die niet zonder gevolgen konden blijven. Het was een illusie dat het oprukkende jihadisme bestreden zou kunnen worden. Het vertrek van de Franse missie Barkhane in 2022 was een grote aderlating in Mali hetgeen niet volledig gecompenseerd kon worden, noch door de Malinese strijdkrachten noch door MINUSMA.
Is het dan gerechtvaardigd om conclusies te verbinden aan bijvoorbeeld de VN-missie in Mali voor wat betreft de toekomst van peacekeeping? Het antwoord wat mij betreft is een volmondig: nee! Het is van groot belang om eerst diepgaander te kijken naar VN-peacekeeping ervaringen in de verschillende VN-missies en daarbij een goede analyse te maken waarom in bepaalde situaties deze inspanningen wel of niet effectief waren, alvorens conclusies te trekken. Daar overheen moeten ontwikkelingen in bepaalde regio’s, zoals Afrika, en de wereld gelegd worden. Die zijn namelijk altijd van grote invloed op welke missie dan ook.
VN-vredesmissies zullen ook in de toekomst nuttige instrumenten blijven om bevolking in conflictgebieden perspectief te bieden. Niets doen is geen alternatief. Wel moet de wijze waarop er invulling wordt gegeven aan vredesmissies aandachtig bekeken worden. Dat zal in het traject van ‘A New Agenda For Peace’ onderwerp van discussie zijn.
Hetzelfde geldt voor de wijze waarop de VN werkt aan het bevorderen van mensenrechten. Ik heb zelf in Mali gezien hoe ingewikkeld dat kan zijn, zeker met een regering die assertief en mondig is, maar vooral nadrukkelijk gerespecteerd wil worden voor haar soevereiniteit. Ook hier zijn lessen te leren en moet gekeken worden naar ervaringen om te bezien hoe het in de toekomst effectiever kan.
Ik ben ervan overtuigd dat er mogelijkheden zijn. De NVVN-bijdrage aan ‘A New Agenda for Peace’ zal ook daaraan aandacht besteden. Een ding is zeker. In een turbulente wereld waarin we meer en meer wereldwijde problemen hebben, of problemen met mondiale effecten, is de VN nog steeds de enige organisatie met mondiale vertegenwoordiging. Daarom is de VN nog steeds relevant en misschien wel meer dan ooit. Daarom verdient de discussie over de toekomst van vredeshandhaving en mensenrechten alle aandacht.
Kees Matthijssen, luitenant-generaal b.d. en voormalig Force Commander van de United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali (Minusma)