De protesterende bewoners van de Tweebosbuurt in Rotterdam-Zuid voelden zich dit voorjaar eindelijk gehoord. De burgemeester daarentegen klonk verbaasd en beledigd. Door een kritische brief van vijf speciale rapporteurs van de Verenigde Naties over het Rotterdamse woonbeleid. Er zou mogelijk sprake zijn van een schending van mensenrechten. De reacties op de kritiek vanuit de VN lopen sterk uiteen. Een overzicht.
Door Rolf Bartels
In april 2021 sturen vijf speciale VN-rapporteurs een brief aan de Nederlandse rijksoverheid die twee maanden later openbaar wordt gemaakt. De onafhankelijke deskundigen uiten hierin hun ernstige bezorgdheid over het woonbeleid van Rotterdam. Met vooral aandacht voor de ophanden zijnde sloop van de Tweebosbuurt in de Afrikaanderwijk in Rotterdam-Zuid.
De brief
De brief beslaat 14 pagina’s, verwijst onder meer naar diverse lokale en nationale beleidsstukken en is opgesteld door vijf deskundigen op het gebied van huisvesting, ontwikkeling, armoede, migranten en minderheden. Onder wie een hoogleraar rechten van de prestigieuze Amerikaanse universiteit MIT. De ‘speciale rapporteurs’ zijn aangesteld door de VN-Mensenrechtenraad. Zij stellen in hun brief vraagtekens bij het woonbeleid van de gemeente Rotterdam, het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) en
woningcorporatie Vestia.
De onderzoekers doen een oproep aan de betrokken Nederlandse autoriteiten tot het voorlopig staken van de sloopplannen voor de Tweebosbuurt en elders in de stad. In afwachting van de uitkomsten van te verrichten nader onderzoek. Zowel het beleidsplan Woonvisie Rotterdam 2016 als de zogenaamde Rotterdamwet zouden het recht op huisvestiging en het recht op non-discriminatie voor de bewoners van Rotterdamse volksbuurten in gevaar brengen.
De VN-rapporteurs beschrijven in hun brief hoe het overgrote deel van de bewoners van de Tweebosbuurt al gedwongen is verhuisd, “zonder dat ze fatsoenlijk zijn geconsulteerd of hulp hebben gehad om alternatieve huisvesting te vinden”.
Het is de bedoeling dat in totaal 588 woningen worden gesloopt, waarvoor circa 377 nieuwe en grotere woningen moeten terugkomen. Hiervan is nog amper de helft sociale huurwoning. Veruit de meeste oorspronkelijke buurtbewoners moeten daarom de wijk en soms ook de stad verlaten. Enkele bewoners – bijvoorbeeld met een tijdelijk huurcontract – dreigen zelfs dakloos te worden.
De VN-rapporteurs stellen vast: “Bijna een complete buurt staat op het punt te worden vernietigd, niet zozeer vanwege problemen met de huizen zelf, maar naar verluidt vanwege financieel voordeel voor de betrokken woningcorporatie, die grote financiële zorgen heeft door riskante beleggingen in het verleden.”
De burgemeester
“Ik heb met verbazing kennisgenomen van het standpunt van de VN”, verklaart burgemeester Aboutaleb tegen de gemeenteraad op 24 juni. “Ik bagatelliseer de VN-kritiek niet, maar ik heb in Zuid-Afrika en Mumbai gezien wat dakloosheid is. Ik weiger te accepteren dat dat beeld van toepassing is op Rotterdam. Ik ben geen burgemeester van een stad waar mensenrechten worden geschonden.”
Aboutaleb voelt zich overvallen door de kritiek. “Niemand heeft mij gevraagd: ik ga een rapport schrijven, wilt u mij een dagje rondleiden? Dat had ik graag gedaan.” Hij nodigt de VN-rapporteurs uit dit alsnog te doen.
De gemeente, Vestia en het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) publiceren in antwoord op de VN-brief een persbericht. Hierin leggen zij uit dat zij zich niet kunnen “vinden in de analyse, omdat deze deels is gebaseerd op feitelijke onjuistheden en onvolledige informatie. En “voor een verdere dialoog” verzoeken zij het Rijk “om de Nederlandse mensenrechtenambassadeur Bahia Tahzib-Lie uit te nodigen voor een
werkbezoek aan Rotterdam”. Deze ontmoeting zal naar verwachting later dit jaar plaatsvinden.
De wethouder
Ook wethouder Bas Kurvers verwerpt tijdens deze vergadering de suggestie dat mensenrechten van Rotterdammers worden geschonden. Volgens de wethouder wordt de sloop van de Tweebosbuurt zorgvuldig uitgevoerd: “Bijna iedereen is vertrokken en heeft een goede nieuwe plek gevonden. Niemand is op straat komen te staan.” Al begrijpt hij wel een deel van de kritiek: “Maar voor de groep die nu overblijft in de buurt, is het te snel gegaan. Dat is ook waar.’’
Kurvers beweert dat de VN-rapporteurs geen onderzoek hebben gedaan en in plaats daarvan ‘open vragen’ stellen. In het AD van 16 juni verklaart hij: “Ze hebben vragen gesteld, het ministerie heeft antwoorden gegeven. We hebben een goed verhaal, ik zie dit als het begin van een dialoog.”
De gemeente wil in Rotterdam ruimte maken voor ‘sociale stijgers’ door het creëren van grotere en duurdere woningen. Om te voorkomen dat ze de stad anders verlaten. Het doel is bovendien om de leefbaarheid van de wijken te vergroten, door een evenwichtigere verdeling tussen verschillende inkomensgroepen. Duizenden goedkopere woningen worden daarom de komende jaren gesloopt. Vooral op Zuid. Deze ideeën zijn vastgelegd in Woonvisie Rotterdam 2016 en in de Rotterdamwet.
De lokale coalitiepartijen VVD, CDA, D’66, GroenLinks, PvdA en ChristenUnie/SGP blijven het Rotterdamse woonbeleid op hoofdlijnen steunen. Het meest kritisch hierover zijn oppositiepartijen 50Plus, DENK, NIDA, SP en PvdD.
De directeur
Directeur Robert Straver van woningcorporatie Vestia ontkent in navolging van de gemeente ten stelligste dat er in Rotterdam sprake zou zijn van mensenrechtenschendingen. In het tv-programma Opstandelingen van BNN/VARA, uitgezonden op 3 juni 2021, erkent Straver dat Vestia met de sloop van de Tweebosbuurt bewoners te snel voor een voldongen feit heeft gesteld. Hij legt uit wat de reden was van zijn haast met de sloopplannen: “Er kwam vrij onverwacht – ik zal het maar even plat zeggen – een flinke zak geld vanuit het
Rijk.” Daar zaten ‘uitvoeringstermijnen’ bij. Werden die termijnen niet gehaald, dat zou Vestia 27 miljoen euro mislopen.
De bewoners
De overgebleven bewoners van de Tweebosbuurt hebben weinig vertrouwen in “het begin van een dialoog” waarover de wethouder het heeft, blijkt uit diverse berichten in de media. Op 19 april 2021, enkele dagen na ontvangst van de VN-brief, begon Vestia immers al met de sloop. Na drie jaar van bewonersprotesten en meerdere rechtszaken.
De buurtbewoners noemen de brief van de VN “een zware dreun” voor de gemeente. In het AD van 16 juni 2021 verklaren bewoners Wim Leewis en Mustapha Eaisaouiyen: ”Wij roepen het gemeentebestuur van Rotterdam en Vestia op direct te stoppen met de sloop van onze woningen.” Toen Eaisaouiyen de VN-brief las, kreeg hij ‘tranen van geluk’. Hij verzucht: ”Eindelijk een belangrijke institutie die snapt wat discriminatie met iemand kan doen.” In de Volkskrant van 28 juni 2021 zegt Eaisaouiyen: “Vestia geeft letterlijk als een van de
redenen van de herstructurering op: negatieve associaties bij de wijk: allochtonen.” Hij vraagt zich af: “Van wie zijn die associaties dan?”
En de enige reden dat sommige woningen mankementen hebben, is dat er geen onderhoud aan is gepleegd door Vestia, voegt Eaisaouiyen hieraan toe. “Ook niet als je tien keer opbelde.”
Mustapha Eaisaouiyen is een van de initiatiefnemers van Recht op de stad: een organisatie met bewonersgroepen uit heel Rotterdam die sinds maart 2021 strijdt voor een rechtvaardiger woonbeleid. Op 23 april 2021, enkele dagen na de start van de sloop van de Tweebosbuurt, publiceerde Eaisaouiyen samen met zijn buurtgenoot Ahmed Abdillahi een column op versbeton.nl, getiteld: ‘De slag is verloren maar de strijd gewonnen.’
De professor
Yvonne Donders, hoogleraar internationale mensenrechten aan de Universiteit van Amsterdam, adviseert Rotterdam om de vragen van de VN-rapporteurs serieus te nemen en het woonbeleid te evalueren en waar nodig aan te passen. Ze onderschrijft de kritiek op het gevaar van dakloosheid, op de gebrekkige inspraak van de bewoners en op het onbedoelde effect van discriminatie van migranten.
Op 12 juli 2021 is zij een van de panelleden tijdens een discussiebijeenkomst over de VN-brief, georganiseerd door Recht op de stad. Natuurlijk is het in andere delen van de wereld veel slechter gesteld met volkshuisvesting, erkent Donders. Maar dat doet volgens haar niks af aan de kritiek van de rapporteurs op Rotterdam: “Het laat wel zien dat ook in Nederland de situatie niet perfect is wat betreft mensenrechten.” En dat hoeven we ook niet te pretenderen, vervolgt zij: “Ik denk dat je veel geloofwaardiger bent als je zegt: ja wij hebben ook weleens problemen en wij maken ook weleens verkeerde keuzes. Dan maakt het je ook geloofwaardiger als je een keer een ander land wilt aanspreken op mensenrechtenschendingen.”
Professor Donders is lid van het Nederlandse College voor de Rechten van de Mens. Op de website van het college wordt een toelichting gegeven op de VN-brief.
De advocaat
Ruim dertig huishoudens weigeren nog altijd te vertrekken uit de Tweebosbuurt. De meesten hebben begin 2020 gelijk gekregen van de rechter in hun protest tegen de huuropzegging. Vestia ging tegen die uitspraak in beroep. Dat beroep dient in oktober 2021, bij het Gerechtshof in Den Haag. Tot verbazing van de bewoners gaat de sloop van de buurt intussen door.
Advocaat Jelle Klaas – het tweede panellid bij de discussiebijeenkomst op 12 juli – is erg benieuwd naar de uitkomst van het hoger beroep. “Die rechters gaan straks ook deze brief lezen”, aldus Klaas. “Ik zou me doodschamen als ik de gemeente was en zo’n brief zou krijgen.”
Rolf Bartels is freelance redacteur. Hij heeft een weblog over verleden, heden en toekomst van Rotterdam-Zuid.
Zie: www.rotterdam-zuid.com