Foto: Izziël Latour
75 Jaar VN-Vredeshandhaving (1948-2023) &
20 Jaar Internationale Dag van de VN-Vredeshandhaver (2003-2023)
HERDENKING en EERBETOON
“In the Service of Peace – 75 Years of United Nations Peacekeeping”
26 mei 2023, 15:00 – 17:00 uur, Malieveld Den Haag
Geachte aanwezigen,
Wat goed dat we uitgebreid stilstaan bij 75 jaar UN-Peacekeeping. Ik zou willen beginnen met het maken van een compliment aan de NL-vereniging voor de VN voor de organisatie van dit evenement.
Het is terecht dat we erbij stil staan, en misschien juist wel in deze tijd waarin we leven. Ik realiseer me dat ik wellicht in dat oordeel wat bevooroordeeld ben omdat ik begin dit jaar terugkwam uit de VN-missie in Mali na afronding van mijn tour als Force Commander in MINUSMA.
Wat mij betreft is die missie het meest duidelijke voorbeeld van een veranderende wereld en de noodzaak om hedendaagse UN- peacekeeping daarop aan de passen.
UN Peacekeeping was van oudsher het instellen van een vredesmacht – blauwhelmen, die zich tussen partijen opstelden tot er een definitieve politieke oplossing was. De realiteit van de missie in Mali staat ver af van die klassieke peacekeeping. De blauwhelmen opereren er in een omgeving waarin er 360 graden om hen heen een dreiging is. Een dreiging die komt van terroristisch en jihadistisch gemotiveerde groeperingen die het overheidsgezag bestrijden, de bevolking met geweld intimideren of zelfs vermoorden, maar ook de blauwhelmen bestrijden waar ze kunnen. De vrouwen en mannen van de militaire force weten dus dat ze een doelwit kunnen zijn zodra ze de poort uitgaan. Deze realiteit heeft veel gelijkenissen met de realiteit die ik in Afghanistan heb meegemaakt.
Wellicht dat u zult zeggen: “Mali heeft toch ook een vredesakkoord?” Ja, dat is zeker waar en het goede nieuws is dat er sinds dat vredesakkoord geen grote confrontaties zijn geweest tussen de drie partijen in het akkoord.
Edoch…, de eerdergenoemde terroristisch en jihadistisch gemotiveerde groeperingen zijn niet betrokken in het vredesakkoord. Zij hebben wel in de loop der jaren grote delen van Mali onder controle gekregen, waarbij het gebruik van geweld – soms bruut en excessief geweld – niet wordt geschroomd. De missie is daarop helaas onvoldoende geëquipeerd.
Dat, dames en heren, is een realiteit in een van de grootste hedendaagse VN-missies. Maar kijkende naar ontwikkelingen in de wereld denk ik dat dit een soort omgeving is waarmee we, helaas, vaker geconfronteerd zullen worden. Kortom, echt anders dan klassieke peacekeeping. Daarom spreek ik van ‘another way of peacekeeping’.
Dit vraagt een andere mindset. Eenheden moeten robuust, pro-actief en flexibel kunnen optreden. Het ‘Protection of Civilians’ mandaat helpt daarbij en stelt de missie in staat om alle mogelijke middelen in te zetten om onschuldige burgers te beschermen. Wat dat betreft heeft het VN ‘Action for Peacekeeping (A4P)’ plan veel bijgedragen aan verbetering van de effectiviteit van peacekeeping missies.
Toch zijn we er nog niet en moet er meer gebeuren. De ‘mindset’ van de gehele VN vereist aanpassing aan deze nieuwe realiteit. Maar niet alleen van de VN als organisatie, maar van de lidstaten. En dan praat ik niet alleen over de voorbereiding van eenheden voor missies. Ik wil het ook hebben over de politieke kant.
Het is de politiek immers die de randvoorwaarden in moet vullen voor effectieve militaire inzet. Dat is evident. Maar in de veranderende wereld is meer aan de hand. Ik heb in Mali gezien dat de regering een houding aanneemt die samenwerking niet altijd makkelijk maakt.
Daar kunnen we ons dan tegen verzetten, maar we kunnen ons ook afvragen waar die houding vandaan komt en bij onszelf nagaan hoe we meer helpend kunnen zijn. Dat brengt wat mij betreft ook de vraag voor hoe strikt we moeten zijn in voorwaarden die we vaak stellen voor inzet in dat soort landen en die soms maken dat we van inzet afzien zelfs als de VN er wel is. Wat in elk geval duidelijk is, is dat de bevolking er niet mee geholpen als we niets doen.
Wellicht moeten we soms onze politieke angsten opzijzetten en bereid zijn kleine concessies te doen ten dienste van een beter perspectief voor die bevolking in conflictgebieden en onze belangen daarmee beter te dienen.
Misschien moet ik het wat concreter maken. De VN dat zijn wij, of ook wij (‘We the people’; Pre-ambule UN Charter). Het zijn de lidstaten die zich daarvoor moeten inzetten en politiek de randvoorwaarden moeten creëren. Effectiviteit komt namelijk niet vanzelf.
Zo vind ik dat Europa, maar zeker ook Nederland meer zichtbaar zou mogen zijn in VN-verband en zeker in gebieden waar Europese belangen liggen, zoals in Mali en de bredere Sahel-regio. Het is pijnlijk dat Europese landen zich terugtrekken uit MINUSMA in Mali. We kunnen er iets van vinden dat Mali een militair regime heeft op dit moment, en we kunnen er iets van vinden dat ze met Wagner in zee zijn gegaan. Maar als we daarom afhaken weet ik zeker dat de situatie voor de Malinese bevolking niet beter wordt, we het Europese belang niet dienen en bovendien geopolitiek gezien Rusland meer ruimte bieden. Pas met aanwezigheid kunnen we verschil maken en houden we bovendien de dialoog met het land open.
Ook dat is deel van de realiteit van vandaag de dag, regimes zijn mondig en laten zich niet meer vertellen wat ze moeten doen. We zullen dus de juiste toon moeten vinden in de samenwerking.
Dames en heren, het is duidelijk dat de wereld er niet eenvoudiger op wordt. Er liggen immense vraagstukken wereldwijd. Er zijn momenteel zo’n 30 landen die conflict kennen. Oekraïne is er slechts één van. De gordel van instabiliteit om Europa komt dichterbij, niet alleen in het oosten, maar ook in het zuiden.
De Sahel-regio is zo’n voorbeeld van een enorme crisis in de zuidflank van Europa. Zeker in de context van migratieproblematiek, die nu al groot is, kunnen we niet wegkijken.
Peacekeeping heeft daarom ook in de toekomst een rol. De manier waarop verdient discussie en aandacht, maar niets doen is geen optie. Dat vraagt ook onze bijdrage. De VN immers, dat zijn ook wij.
Ik denk dat in deze veranderende wereld er meer dan ooit behoefte is aan VN. Het is de enige organisatie met wereldwijde vertegenwoordiging. In een tijd waarin meer en meer problemen mondiale effecten hebben moeten we zeker proberen die organisatie zo goed mogelijk te laten functioneren. Laten we ons daarvoor blijven inzetten.
Ik wil afsluiten met een citaat. Ik was laatst in New York en in het VN-gebouw prijkt nog het citaat aan de muur van Dag Hammarskjold, de tweede Secretaris-Generaal van de VN, die heeft gezegd: ‘The UN was not created to take mankind to heaven, but rather, to save humanity from hell.’ Kijkende naar de hedendaagse ontwikkelingen in de wereld om ons heen, is het misschien wel aan de orde meer dan ooit tevoor. Daarom is alles dat we kunnen doen om daaraan bij te dragen de inspanning waard! Op dit moment zijn er ruim 90.000 peacekeepers die zich inzetten voor een betere wereld in 12 VN-missies. Zij verdienen ons grootste respect en waardering. Ze zijn hard nodig, niet alleen nu, maar ook in de toekomst! In the service op peace!
Generaal Kees Matthijssen, MINUSMA Force Commander (2022-2023)